فرخ رو پارسا وزیر بهایی و اولین وزیر زن در عصر پهلوی

فَرُّخ‌رو پارسا (زاده اسفند ۱۳۰۱ در قم - درگذشته ۱۸ اردیبهشت ۱۳۵۹ در تهران) اولین مدیرکل زن در ایران در سال ۱۳۳۹  و نخستین زن ایرانی بود که در دوران حکومت پهلوی به مقام وزارت رسید. وی در کابینه دوم و سوم امیرعباس هویدا از ۵ شهریور ۱۳۴۷ تا ۱ مهر ۱۳۵۴ وزیر آموزش و پرورش ایران بود. پیش از آن وی نماینده تهران در دوره ۲۱ مجلس شورای ملی (سال ۱۳۴۲) بود

پدر و مادر فرخ‌رو پارسای از بهائیان فعّال در دوره رضاشاه و از پیشگامان ترویج بی‌حجابی در ایران به شمار می­روند که با انتشار مجله «جهان زنان» مأموریت تبلیغ در این زمینه را داشتند. بعد از آنها نیز فعّالیت در جبهه فرهنگی از سوی تشکیلات بهائیت به عهده دخترشان قرار گرفت.

حضور فرخ‌رو پارسای به عنوان یک فرد بهائی در مقام‌های عالی آموزش و پرورش موجب اعلام نارضایتی‌هایی شد. بر طبق گزارش ساواک، انتصاب وی به معاونت وزارت آموزش و پرورش انعکاسی بدی در بین فرهنگیان و مجامع مذهبی داشته است:

«انتخاب خانم دکتر فرخ‌رو پارسا به معاونت آموزش و پرورش که منتسب به بهائی بودن و از فرقه ازلی آن می‌باشد، انعکاس بسیار بدی در بین فرهنگیان باسابقه داشته و آنها را که عمری به درستی و پاکی خدمت کرده‌اند مأیوس نموده و نیز انعکاس این عمل در بین روحانیون متعصبین مذهبی با اعتراض مواجه شد و آنها را عصبانی نموده است.»

با وجود مخالفت‌های گسترده نسبت به انتصاب یک فرد بهایی به معاونت وزارت آموزش و پرورش، پارسای در اولین اقدامات خود، ورود هم‌مسلکانش را در آموزش و پرورش به عنوان اولین اولویت در دستور کار قرار داد:

«خانم پارسا سعی می‌کند به تدریج باند بهائیان را در فرهنگ تقویت کرده و آنها را به کار منصوب نماید. در انتصاب اخیر، ایرج مجد (برادر سیروس مجد، معاون وزارت کار که بهائی معروف است) را به ریاست فرهنگ آبادان منصوب نموده است.»[1]

نمونه دیگری از این انتصابات که با تعجب فرهنگیان همراه بود، انتصاب امین اله فروغی به سمت مدیر کل وزارت آموزش و پرورش است:

«انتصاب امین اله فروغی به سمت مدیر کل روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش موجب تعجب فرهنگیان شده و لطمه بزرگی به موقعیت دکتر شریفی وارد ساخته است. فروغی در بین فرهنگیان به نام یک بهائی متعصب شناخته شده است...»[2]

پس از رسیدن به مقام آموزش و پرورش در 1347ش. نیز اعتراضات شدیدی نسبت به حضور او در این مسند صورت گرفت. اولین بازتاب اعتراض‌آمیز انتصاب پارسای، گزارش ساواک از بیانات شیخ محمود رازی و جاراللهی از اعضای هیئت مدیره جامعه تعلیمات اسلامی،[3] است:

«خانم دکتر پارسا به صحیح و یا به غلط، در بین توده مردم و جامعه روحانیت، متهم به بهائیگری است و شهرت دارد که همسر او در ارتش، یکی از ارکان مهم بهائی‌ها را تشکیل می‌دهد. در وزارت آموزش و پرورش که یکی از مواد برنامه‌ درسی تعلیم قرآن و فقه اسلامی و تعلیمات دینی است، لااقل باید کسی در رأس چنین سازمانی قرار گیرد که از نظر معتقدات مذهبی، نقطه ضعفی نداشته باشد.»[4]

روی کار آمدن فرخ‌رو پارسای در وزرات آموزش و پرورش و اقدامات او باعث شد تا جامعه مذهبی از هر طریق ممکن، سعی کند، نسبت به حضور وی در این سمت واکنش نشان دهند. برای نمونه جامعه زنان مسلمان در نامه‌ای به فرح دیبا خواستار جلوگیری از دعوت او به مراسم­های رسمی شدند و با افشای ماهیت فعالیت‌های او زبان به تهدید وی گشودند:

«از طرف محفل بهائی، خانم پارسا مأموریت دارد که در جامعه‌ی نسوان مملکت ستون پنجم تشکیل دهد، به میان وی و کارگردانان (حظیره القدس) گوشزد می‌شود که دست از این نقشه جدید بردارند وگرنه جامعه زنان اسلامی مملکت ناچار پرده­ها را بالا خواهد زد و حقایق را بی­پرده عیان می­کند.»[5]

همان‌گونه که از مفاد این نامه به دست می‌آید، وزارت آموزش و پرورش ما در این زمان، تحت نفوذ بهائیان قرار داشته است. در اعلامیه‌ای که از سوی فردی ناشناس به آدرس آیت الله سیداحمد خوانساری و حجت الاسلام محمد تقی فلسفی ارسال گردید و ساواک از توزیع آن جلوگیری کرد، همین مسئله عنوان شده است: «در ایران بهائیان بدون کودتا فرهنگ اسلامی را به دست یک زن بهائی و یک ژنرال بهائی شوهر وی اشغال کردند...»[6]

فرخ‌رو پارسای با توجه به شدت گرفتن خبر بهائی بودنش تصمیم گرفت، برای فریب افکار عمومی به مناسبت نیمه شعبان مراسم جشنی برگزار کند؛ ولی این اقدام با توجه به شناختی که از او در میان فرهنگیان و دیگر اقشار جامعه وجود داشت, بی فایده بود.

«به علت اعلامیه‌هایی که مبنی بر بهائی بودن خانم دکترپارسا منتشر شده به روی این اصل مجلس مذکور را تشکیل دادند که رفع اتهام بهائی بودن از وی بشود.»[7]

در مراسم دیگری که در شب ولادت امام رضا(ع) به مناسبت بازنشسته شدن «رضا خزائل» دبیر تاریخ و جغرافیا صورت گرفته بود، با وجود تجلیل خانم وزیر از برگزاری مراسم در چنین روزی، یکی از مدعوین به نام منصوریان (رئیس ناحیه یک آموزش و پرورش) که سابقه دوستی با فرخ­رو پارسای و خانواده­ی او را دارد، اظهار می‌کند:

«گرچه خانم وزیر به من علاقه دارد؛ اما من که با برادر خانم پارسای دوست هستم، می‌دانم او بهائی است...»[8]

با وجود همه‌ی این تلاش‌ها برای مخفی نگه داشتن ماهیت بهائی خانم وزیر، ازدواج با آداب و رسوم بهائی از سوی بستگان نزدیک فرخ‌رو پارسای جای هر شک و شبهه‌ای را می‌زداید.

 «مراسم عقد برادرزاده خانم پارسا وزیر آموزش و پرورش با فرزند تیمسار صنیعی وزیر سابق جنگ در منزل برادر خانم پارسا که قاضی دادگستری است، برگزار شده است. در این مراسم مهندس روحانی وزیر کشاورزی و عدّه‌ای دیگر از پیروان مسلک بهائی حضور داشته‌اند. خانم پارسا و تیمسار شیرین سخن نیز در این مجلس بوده‌اند. خطبه عقد که معمولاً از طرف یک روحانی باید خوانده شود، انجام نگردید و طبق آداب و رسوم بهائی‌ها برنامه عقد انجام شده است.»[9]

انجام مراسم ازدواج به آداب و رسوم بهائی، تظاهر خانم وزیر به مسلمان بودن را مانند بسیاری از رجال سیاسی بهائی در دستگاه رژیم پهلوی، تنها از روی مصلحت اندیشی سیاسی نشان می‌دهد.


[1]زنان دربار عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، فرخ رو پارسای، ، ص44

[2] بدون شرح به روایت اسناد ساواک، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1387، ص330

[3] جامعه تعلیمات اسلامی سازمان آموزشی، غیردولتی و غیرانتفاعی با هدف ترویج تعلیم و تربیت اسلامی است که بر پایه روش‌های نوین آموزشی در ۱۳۲۴ش در تهران به کوشش عباسعلی سبزواری ملقب به اسلامی، از روحانیان و خطبای مبرز تهران (متوفی ۱۳۶۴ش)، تأسیس شد. فعالیت‌های این جامعه در طول مدت خود با فراز و نشیب‌های زیادی برخوردار بوده است

[4] زنان دربار عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، فرخ رو پارسای، ص‌111

[5] همان، ص414

[6] همان، ص163

[7] همان، ص115

[8] همان، ص125

[9] همان، ص326